Lohusa devrindeki bayanlar, anne olmanın heyecanını yaşarken, bir yandan da duygusal değişimlerle baş etmeye çalışabiliyor. Bu sürecin içerisinde olan birden fazla bayan, yakınlarındaki insanların davranışlarının, kendilerine uygun gelmediğini lisana getirebiliyor. Hatta toplum yapısında bu periyodun ‘korkutuculuğu’ üzerine çeşitli musallat öyküleri uydurulabiliyor.
Ki bunlar, bir anne için sürecin sahiden de vahim seyretmesine yol açabiliyor. Çoğunlukla lohusa evresinin, toplumda doğru bilinen yanlışlar üzerine heyeti olması, mevzuyu uzmanına sormanın kıymetli olduğunu gösteriyor. Bunun üzerine bu yazımızda, bayan hastalıkları uzmanı Dr. Müjdegül Karaca ve klinik psikolog Kemale Günhan ile görüşerek sıkıntıyı hem tıbbi hem de ruhsal ve toplumsal açıdan değerlendirdik.
İşte bayan hastalıkları uzmanı Dr. Müjdegül Karaca’nın karşılıkları…
Lohusalık ya da puerperium; gebelikte oluşan fizyolojik değişikliklerin, gebelik öncesi haline döndüğü mühlete verilen isimdir.
Bu durum, 6 haftalık bir süreyi söz ediyor. Aslında bu, yüklü olarak rahim ve vajina dokularının gebelik öncesine dönüşü üzere düşünülse de gebeliğin, kadın vücudunda saçların süratli uzamasından, ayak bileklerinin kalınlaşmasına kadar birçok tesiri olmuştur. Yani eskiye dönen tek şeyin rahim ve vajina dokuları olmadığına vurgu yapıyorum.
Bu nedenle bütün her şeyin gebelik öncesindeki haline geri dönmesi bir yılı bulabilir. Postpartum blues sendromu ise lohusa hüznü ismi verilen depresif bir devirdir. Her bayanda olacak diye bir kural yoktur lakin neredeyse bayanların %80’inde görülebilir.
Bulguları depresyona çok benzeridir. Yalnızca uykusuzluk, yorgunluk üzere semptomları açıklayacak bir neden olarak düşünebilirsiniz bu sendromu. Bunlara ek olarak ağlama ve hüzün hali kelam bahsidir. Çoğunlukla hafiftir ve çabucak ebediyen resen geçer. Bu nedenle hakkında gereğince bilimsel araştırma da yapılmamıştır. Lohusa hüznü der geçilir fakat kalıcı problemlere neden olabilir. Yapılacak müdahalelerin en kıymetlisi, lohusanın sosyal dayanaktan yoksun bırakılmamasıdır.
Lohusalık, bayanın kendini hiç önemsemediği bir devirdir.
Karnında ya da vajinasında kocaman bir dikiş bulunan lohusanın odasına vizit yaptığımda, bana asla kendisiyle ilgili bir şey sormaz. Lohusalar çabucak sürekli bebekle ilgili bir şey sorar. Bebeğin ya kakası yeşildir ya çişi kırmızı ya da yüzünde isilik üzere şeyler çıkmıştır. “Onları çocuk hekimine sormalısınız” derim. “Ben sizin doktorunuzum, bana kendinizle ilgili sormak istediğiniz bir şey var mı?” Lakin bu soruyu sorduğum zaman, anesteziye ya da dikiş alanına dair geceden beri canlarını sıkan sorunu lisana getirmek akıllarına gelir.
Lohusalık devrinde bayana kendisini hatırlatmak gerekir.
Çoğu bayan önemsemez ancak “nasıl korunacaksınız?” deyince gebelik önleyici sistem kullanmaya başlamadığı aklına gelir. Her lohusa, 6 hafta içinde doğum denetimine başlamalıdır mesela. Doğumda kaybedilen kanı yerine koyabilmek için demir dayanağı ve D vitamini desteği kıymetlidir. Bunu çoklukla gebelik vitaminlerine devam etme halinde öneriyoruz. Bir de az evvel söylediğim üzere, toplumsal takviyesinin olması değerlidir lohusa bayanın.
Bazen kalabalıklar içinde yalnız olur anne. Kayınvalidesi, annesi, eltileri ve bir sürü kişi yanına gelmiştir halbuki. Ev kalabalıktır ancak kimse bayana takviye olmuyordur. “Biraz bebeği ben oyalayayım sen gir banyonu yap” demek gerekir. Böyle bir takviyenin eksikliğini, en azından fark etmek, tıbbi açıdan da yanlışsız bir yaklaşımdır. Sessiz çığlıkları duymalıyız.
Bu devirde en sık karşılaştığımız şikayet, kanamadır.
Sezaryenle doğumda daha az olmakla birlikte, birinci 1-2 hafta canlı kırmızı renkli, sonra pembemsi ve giderek açılan renkte kanamalar görülür. Bu kanama akıntı üzere olur ve toplam 4-6 hafta boyunca sürebilir. Yani ekseriyetle kanama ağır değilse bunun beklenen bir şey olduğunu lohusaya belirtiriz. Şayet berbat kokulu akıntı ve ateş eşlik ediyorsa müdahale etmemiz gerekir. En sık olan bir öteki lohusalık devri şikayeti de göğüs ile ilgili olanlar. Bunun sebebi de emzirme ile ilgili yanlışsız bilinen yanlışların çok fazla olması.
Çoğunlukla emzirmeyi kesmesini gerektirmeyen bir nedenle (üst teneffüs yolu enfeksiyonu, antibiyotik yahut sonraki gün hapı üzere bir ilaç kullanımı ya da aşı olmak), emzirmeyi kesmiş bayanların, göğsünde biriken sütün yol açtığı problemler oluyor. Bunların şifası da tekrar emzirme diyebiliriz. Bazen de ilaç kullanmamız gerekiyor. Yahut lohusayı hastaneye yatırmamız gerekirse anne-bebek bir ortada olacak formda yatırıyoruz. Bir refakatçi daha alırsak o da anneye bakmak için gelir, bebeğe kendi annesi bakar.
Lohusalık periyodunda bir bayan için her şey zordur.
Bebeğin kısa uyku ve uyanıklık döngüsünde, ne vakit güneş doğduğunu, kaç günün geçtiğini bile anlayamayan bir bayan, sistemli olarak kendisine 3 öğün yemek hazırlayıp yiyemez. Bebeğin tam olarak beslenmesi için sağlıklı süt üretimini sağlamak gayesiyle bayanın değil 3, günde 4 öğün beslenmesi gerekir. Duş almak, tırnakları kesmek, kapıyı açmak, konuklarla oturup sohbet zordur. Zordur yani lohusalık. En çok uykusuzluk zorluyor sanırım lohusa bayanı. Süt üretimini de en çok artıran şey, uykudur. Yeniden bahsedeceğim ancak bunun için iyi bir toplumsal takviye kaide.
Anne-bebek bağında bir alışma periyodudur birinci aylar. Bu sürecin travmatik olmaması için çalışmak lazımdır.
Bu devir, anne için hayal kırıklığı olabilir. Bu süreçte kadın, kendini yalnızca emme hizmeti sağlayan ve alt değiştiren bir makine üzere hissediyor olabilir. Zira yenidoğan, anne ile en ufak bir toplumsal temas kurmuyordur. Yalnızca göğse bakıyor olabilir bir müddet. Bir kelam vardır, bence biraz cinsiyetçi fakat tekrar de söyleyeceğim: “Kız bebeğe 40 gün bak, 40’ından sonra o sana kendini baktırır.” derler.
Yani bence kız veya erkek, her bebek 40’ından sonra toplumsal bağlantısı çoğaldığı için daha zevkli bakılıyor. Ancak ilk haftalar, gerçekten kendisiyle hiçbir irtibat kurmayan yenidoğana bakım vermek anneyi zorluyor. Bir müddet sonra bebek, göğsün ucunun bağlandığı bir bayan olduğunu fark ediyor ve ona gülümsüyor. O ana kadar sabretmek lazım. O vakitten sonra ise gerçek bir anne bebek alakası de gelişiyor esasen. O vakitlere kadar travmatize olmamaya çalışmak kıymetli.
”Ağlama, bebeğin hisseder ve emmez, sütün kesilir”, “Sırtını üşütme, sütün üşür!”, “Aynaya bakma, çabucak yeniden hamile kalırsın!”, “Lohusa kapı açmaz, sen geç içeride bekle!”, “Kimse yokken kocanın ceketini üzerine al ört, al basmaz!” ve daha kacını hiç duydunuz mu? Dolu hurafe var lohusalık devri ile ilgili.
Bunların birden fazla, kollayıcı hurafeler. Eskilerin kadim öğretileri. Çoğu cinsiyetçi. Tahminen âlâ niyetli ve muhafazacı olsalar da nihayetinde bayanı toplumsal hayattan kısıtlayan mitler bunlar. Bunların annelerinizi üzmeyecek kadarına kulaklarınızı tıkayın diyorum. ”Annecim artık sizin vaktiniz üzere değil bu işler”, diyerek biraz görmezden gelin. Yoksa olumsuz tesirler kişiyi doğal ki bunlar.
Emzirme acemiliği ve bunun yol açtığı göğüs başı hasarı, sanırım istisnasız her birinci anne olmuş kişide gözlediğim bir durum.
Bebek, göğüs başını damağına tam olarak oturtmaz ve yalnızca ucunu emerse göğüs başı yaralanıyor. Göğüs başının güzelleşmesine yetecek vakit da bir sonraki emme müddeti çok geç olmadığı için asla yok. Tıbbi kremler öneriyoruz ve çözülüyor ekseriyetle ancak birkaç gün oralar sızlıyor. Doğumun üzerinden bir iki hafta geçtikten sonra ise en çok “ya bir kahve içecek vaktim yok!” yakınması duyuyorum. Bebeğin bakımı, tek başına üstlenildiğinde çok ağır bir iş. İnsanın partneriyle bunu paylaşabilmesi lazım.
Herkese bir pompa alıp, sütünü uygun vakitlerde sağıp saklamasını öneriyorum. Babası bir sağım sütü, cezvede cızlatıp bebeğe biberonla verebilir. Bu ortada da bayan, masraf bir arkadaşı ile iki sohbet eder mesela. Lohusalık periyoduyla ilgili beni çok etkileyen hasta hikayelerim oldu bu pandemi periyodunda. Çok üzücü öyküler. Anlatmayayım, bana kalsın.
Lohusa periyodundaki bayanın etrafındakilerin, bayandan beklediği enerjik, âlâ ve keyifli olma durumu gerçekçi bir beklenti değil.
Aklı başında kimsenin bu türlü bir beklenti içine girmeyeceğini düşünüyorum. Lohusadan mutlu ve enerjik olmasını bekleyen de varsa derhal titreyip kendine gelsin. Yeni doğum yaptığı devir, sanırım bir bayanın hayatında en muhtaç olduğu devirdir. Bayanlar çok güçlüdür ve her işi yardımsız yapabilir. Lakin lohusalık periyodu nitekim içten biçimde yardıma gereksinim duyulan bir zaman. En büyük yardımcı da partner olacaktır. Bayanın annesi ya da kayınvalidesinden yardım beklemek haksızlık.
Kadının partneri, onun gereksinimi olan her tıp dayanağı sağlamaya muktedirdir. İçten yardımcı olan bir partner de bayandan enerjik olmasını beklemez asla. Farkındadır zira durumun. Ayağı kırık birine ”kalk yürü” denmez, lohusaya da ”gül, eğlen” diyemeyiz. Ona yalnızca yardım edebiliriz. ”Hadi bebeğin gazını ben çıkarayım, sen uyuyabilirsen uyu”, demeliyiz.
Şimdi de klinik psikolog Kemale Günhan’ın yanıtlarına bakalım…
Bu periyotta kadının yoğun olarak yaşadığı fizikî, ruhsal ve toplumsal değişim, onun zayıf, şımarık, nazlı ve psikolojisinin bozuk olması ile ilgili değildir.
Bu periyotta depresyon ve duygusal dalgalanmalar artış gösterir. Ayrıca kadın, “anne” dediğimiz yeni bir toplumsal rol edinme yolunda ikinci kıymetli adımını atmıştır. Böylelikle role ahenk sağlama, beraberinde yeni bir yük ve sorumluluk getirecektir. Tüm bunların tıpkı devirde gerçekleşmesi de hem bireyin hem de kişinin çevresinin, krize açık olmasını sağlar.
Dolayısıyla bireyin ve etrafının kriz idaresi becerisi, bu devirde kendini test ettirecektir. Yani lohusa devri, hem bayanın hem de yakın çevrenin (eş, öteki çocuk, aile gibi) birçok değişimi birebir anda yaşadığı bir periyottur. Böyle olduğu için de ahenk süreci gerektirir diyebiliriz.
Bedensel değişimler başlı başına, insanın güçsüz olduğu ve duygusal olarak da kendini savunmasız hissettiği devirlerdir. Bu devirdeki bayanların yaşadığı da tam olarak budur.
Bu sebeple de lohusa olan bayan, etrafında tehdit oluşturabilecek hiçbir durum yahut kişi istemez; bilakis güvenli bir ortama muhtaçlık duyar. Kişi, hayati derecede gerilim yaratabilecek durum ve ortamlardan kaçınmalıdır.
Genel olarak çalışma alanım yetişkin bayanlar ve çiftler. Bu nedenle birçok lohusa bayan ile ruhsal sağlamlık sürecinde çalıştığımızı söyleyebilirim.
Çoğunlukla gelen şikayetler, Türk aile yapısının ortaya çıkardığı “işgal” sıkıntıları oluyor. Yeni doğan bebeğin ve annenin alanı veya bedeni, kayınvalide, görümce, anne ve komşular tarafından işgal edilebiliyor. Yeni çağın anneleri, bebek bakımını jenerasyondan nesile aktarılan bilgiler ve tecrübeler yerine daha farklı usullerle yapıyor. Mesela bunlar okuma, öğrenme ve bilimsel bilgileri takip etme üzere şeyler olabiliyor. Bunun yanı sıra büyüklerinden, konut işlerini ve diğer misal yükleri üstlenme konusunda yardım isteyebiliyorlar.
Oysa geçmişte birtakım adetlere ve ritüellere alışmış olan büyükler, kendi bildikleri sistemleri genç ebeveynlere dayatabiliyor. Daha da ötesi, lohusa savunmasızlığından yararlanarak genç çifti denetim etmeye, yönetmeye çalışabiliyor. Bu çarpık yardımlaşma alışkanlıkları, lohusa bayanın üzerinde önemli stres kaynağı yaratıyor.
Ek olarak gebelik ve lohusa periyodundaki bayanın hormonal değişimleri, daha evvel var olan yahut yatkınlığı olan ruhsal bozuklukları geri çağırabiliyor.
Hem gerilim ortamı hem hormon düzeylerindeki değişimler, his durum bozukluğu, telaş bozukluğu, panik atak, takıntı- zorlantı bozuklukları ve öbür rastgele bir ruhsal bozukluğu tetikleyebilir. Böylelikle bayan, ferdî olarak psikoterapi dayanağı almak için başvurur.
Ülkemizde yapılan araştırmalar, evlilik ahenginin ve eş takviyesinin, lohusa devrinde yaşanan depresyonu ve kaygıyı azalttığını tabir ediyor. Ek olarak kadının bu periyotta alacağı danışmanlıklar ve eğitimler de anneye uygun gelebilir. Ayrıca sağlık kuruluşlarının ölçülü yaklaşımları ve ilgileri de yaşanabilecek postpartum durumunu azaltır diyebiliriz. Bu devirde annelerin bedensel muhtaçlıkları ile birlikte duygusal muhtaçlıkları da vardır. Lakin birçok vakit bunları kendileri de yok sayarlar.
Özellikle annenin birinci bebeği ise bebeğin, bu derece hayatında yer kaplaması anneyi korkutabilir. Bu etapta sosyal dayanak ağları devreye girer. Deneyimli olan ablalar, yakın arkadaşlar, büyük ebeveynler lohusa anneye kendi tecrübelerini anlatarak onu yatıştırır.
Lohusa bayanın etrafındaki şahısların, kendi geçmiş deneyimleri yahut duydukları hakkında olumsuz olarak söyledikleri tüm bilgiler bayana ziyan veriyor.
Çevremizin, toplumsal ağlarımızın faydalı fonksiyonları vardır. Korktuğumuzda bizi yatıştırmaları, gerildiğimizde bizi sakinleştirmeleri üzere mesela. Hatta bazen bize olumlu sonuçları ve deneyimleri hatırlatmaları da buna dahildir. Böylelikle bizleri motive ederler. Tabii ki bu nedenle etraftan gerçekçi olması beklenen bilgiler edinmek, bilgiyi alan kişi için önemlidir.
Anne ile bebeğin birinci ayları değerlidir çünkü kişiliğimizin yapı taşı olan bağlanma biçimi bu aylarda, temel tuğlalarını yerleştirir.
Bağlanmanın sağlıklı olması için de annenin sakinliği ve huzuru gereklidir. Bunun manası lohusa bayanı keyifli etmeye çalışmak değildir. Annenin, yalnızca bebeği için değil, tüm hayatı için huzurunu muhafazayı bilmesi, bilmiyorsa öğrenmesi gereklidir. Ülkemizde ve dünyada tıp ve psikoloji bilimi bu gerçeği göz arkası etmemekte, lohusa devrinde anneye hem bakım hem bilgi ve hem de yönlendirme vermektedir.
Böylece bayanlar, kendilerinin ve bebeklerinin sağlıklarını (fiziksel ve psikolojik) koruyup geliştirmek için farklı kurumlara başvurabilir. Mesela anneler, aile tabiplerine, kontrol ve aşı için gittikleri tabiplere, aile müracaat merkezlerine gidebilir. Buralar, onlara gerekli yönlendirmeleri sağlayabilir.
Gördüğünüz üzere iki uzmanımız da bu periyotta bayanların toplumsal etraflarına düşen rolün ehemmiyetine değiniyor. Lohusa bayanlara yapan olmayan telaffuzlarda bulunmak onların esasen sıkıntı geçirdikleri bir süreci daha da karmaşık hale getirebiliyor. Ki etrafın tenkitleri, karışmaları ve yanlış yönlendirmeleri yalnızca şahısların psikolojilerine makus tesir etmiyor. Fiziksel vücutlarının de bitap düşmesine yol açabiliyor.
Bu tip davranışlara maruz kalan annelerin, yeni doğmuş bebeklerine iyi gelmelerini beklemek de epeyce tutarsız. Bilhassa uzmanların da bahsettiği üzere partnere bu süreçte büyük rol düşüyor. Bir bayan çocuğu karnında 9 ay taşıyıp onu dünyaya getiren kişi olsa da çocuğun tek bakım vereni değildir.
Babanın da en az anne kadar bebeğin bakımında rol oynadığını söyleyebiliriz. Bu nedenle babaların bahisle ilgili kitaplar okuyup uzmana danışarak ilerlemeleri, süreci bayanlar için daha da kolaylaştırır.
Ki yalnızca bununla da bitmiyor. Lohusa bayanının en çok gereksinim duyduğu tekrar öbür bir bayanın takviyesi oluyor. Lakin bu dayanak, daha evvel kendisi üzere bir süreçten geçmiş kişinin, olumlu deneyimlerinden faydalanma istikametinde bir gereksinim olarak anlaşılmalı. Uzmanların da üstüne basa basa söylediği üzere, bu periyotta annenin güzelliği isteniyorsa ona hakikat biçimde kucak açacak anne, kayınvalide, elti, komşu, arkadaş vb. sıfattaki bayanların daha şuurlu davranması gerekiyor.
Kadın hastalıkları uzmanı Müjdegül Karaca’ya Twitter ve Instagram adresinden ulaşabilirsiniz.
Klinik psikolog Kemale Günhan’a Instagram üzerinden ulaşabilirsiniz.
- Görsel Kaynakları: Healthline, Healthline 2, Self, Healthline 3, Self 2, Verywell Family, ABC, Elle, Cears-Sinai, The Atlantic, STAT News, Cedars-Sinai 2, Slate, The Swaddle, Healthline 4, Sleepopolis, UVA Today – The University of Virginia, Metro, Greatist
