Popüler kültüre entegre olamadığı ve birçok vakit hakkında yazılanlar sırf akademik seviyede kaldığı için unutmaya İstanbul travestileri yüz tutmuş olsak da bizim pek çok kültüre ilham bile vermiş olan binlerce yıllık kadim bir mitolojimiz var Göktengri dininin bir modülü olan ve bugün mitoloji olarak isimlendirdiğimiz bu öykülerde İzmir travestileri anlatılan Umay Ana isimli bir karakter ise ana allahtan sonra gelen en kıymetli figürlerden bir adedidir
Umay Ana için bir mitolojik karakter doğaüstü bir varlık ve hatta bir tanrıça diyebiliriz Kadıköy travestileri Zira farklı öykülerde onun isteyen bayanlara çocuk verdiğinden bu çocukları ve yeni doğum yapmış lohusa bayanları koruduğundan bahsedilir Hatta kendisi sadece çocuk ve bayanların değil hayvanların ve tabiatın da koruyucusudur Kartal travestileri Gelin Umay Ana kimdir biraz daha yakından bakalım ve anlatıldığı halk öykülerinden kimilerini görelim
- Çizim Bartu Bölükbaşı
İlk olarak Umay aslında ne demek
Umay Ana dan bahsetmeden evvel biraz umay sözünün etimolojik kökenine inmek daha Kemer travestileri hakikat olacak Umay sözü öz Türkçe ummak dilemek korkutmak kökü olan um om kök sözcüklerinden türemiştir Tıpkı vakitte etene yani plasenta manası da vardır Yeniden bu kökten türeyen umaç amaç manasına gelir Omay ise seçkin manasındadır Moğolca umay rahim manasına gelmektedir Yani tüm bu manalara baktığımız vakit umay ile doğurganlık her vakit bağlantılı manaya sahip olmuştur
Peki Türk mitolojisindeki Umay Ana kimdir
Göktengri dininde ve Türk mitolojisinde Umay Ana doğaüstü bir varlık esirgeyici tanrıça iye ve ruhtur Doğurganlık tanrıçası olarak da tanımlanan Umay Ana kadınların çocukların hayvanların yavru hayvanların ve bunların alakalı olduğu tabiatın koruyucusu ve destekçisidir Farklı kültürlerde ve mitolojilerde karşılaştığımız toprak ana ana tanrıça figürünün Türk mitolojisindeki karşılığıdır
En eski Türk yazıtlarında bile Umay Ana ile karşılaşmak mümkün
Binlerce yıllık kadim Türk tarihinin şu an için bilinen en eski yazıtı olan Göktürk Yazıtlarından bir tanesi Tonyukuk Yazıtı nda Umay Ana isminden bahsedildiği görülmektedir 8 yüzyılda Göktürk alfabesiyle yazılmış olan yazıtın toplamdaki 38 satırında Umay Ana dan şu sözlerle bahsedilmektedir
Gelenler güç dediler ancak hissetmediler Galiba İlah Umay Kutsal Yer ve Su yardımcı oluverdiler Niçin kaçıyoruz
- Çizim Mustafa Uslu
Çocukları dünyaya getiren ve onları koruyan tanrıça
Umay Ana kimi yaratılış kıssalarında Ak Ene olarak da anılır Zira o sadece doğmamış çocukların yeni doğum yapmış lohusa bayanların ve ergenliğe kadar çocukların koruyucusu değil birebir vakitte çocuk verebilen bir güçtür Yakut Türklerinde çocuğu olmayan çiftlerin şamanlar aracılığıyla Umay Ana dan çocuk istediği bilinmektedir
Yakut Türkleri ortasında Umay Ana Ayısıt olarak anılan bir tanrıçadır Çocuğu olmayan bir bayan tanrıçayla bağlantıya geçmesi için bir Ak Şaman ile görüşür Ak Şaman Ayısıt a dua eder ve onun için bir kurban keser Umay Ana ya özel olarak dua edenlerin erkek çocuğu olacağı da inanışlar ortasındadır
Umay Ana plasenta ile cisimleştirilir
Anlatılan bir öyküye nazaran Umay Ana ile anne karnındaki çocuk bir ortadadır Çocuk doğduğunda onu kimin koruyacağını korkarak sorduğu vakit Umay Ana onu annesinin koruyacağını ikisini ise kendisinin koruyacağını söyler Yani Umay Ana şimdi doğmamış çocuklarla bile bağlantıya geçerek onların keyifli olmasını sağlar
Doğum sonrası bebeğin aylarca içinde kaldığı plasenta da doğumdan bir mühlet sonra dışarı çıkar İnanışa nazaran bu Umay Ana dır Bu modülün kutsal olduğuna inanıldığı için onun kimsenin ayak basmayacağı ıssız bir yere gömülmesi gerekir Kimi rivayetlerde bu plasentaya oturan kısır bayanlara Umay Ana tarafından çocuk bahşedileceği söylenir
Umay Ana göklerde yaşar lakin bazen yeryüzüne de iner
Pek çok dini ve mitolojik figür üzere Umay Ana da göklerde yaşamaktadır Anlatıldığı kimi yapıtlara nazaran Umay Ana orta yaşlıdır üç boynuzu vardır beyaz bir elbise giyer gümüş rengi saçları yere kadar uzanır ve etrafına ışık saçar Kendisi hayat ağacının sahibidir Bu nedenle hem ömrün dağıtıcısı hem de koruyucusudur Birçok vakit yanında şık bir atla ya da bir kuğuyla gösterilir
Umay Ana vakit zaman yeryüzüne iner fakat betimlendiği biçiminde görünmez Umay Ana yeryüzüne bir kuş olarak iner Bu kuş sayısız yapıta bahis olmuş ve cennet kuşu olarak da isimlendirilen huma kuşudur Bazen hal değiştirmeden göklerde var olduğu haliyle de yeryüzüne inebilir lakin bu halini birden fazla vakit sadece şamanlar görmektedir
Umay Ana varsa hayat var demektir
Umay Ana çocukların dünyaya gelmesini sağlar yani onlara hayat verir Doğdukları vakit yanlarında olarak hem onları hem de yeni doğum yapmış lohusa bayanları korur Bu durum yavru hayvanlar ve anneleri için de geçerlidir Umay Ana nın çocuk üzerindeki gözetici gücü ergenlik devrine kadar devam eder lakin bazen çok daha erken de bitebilir
Umay Ana her vakit olumlu bir formda anılmaz Bazen Umacı olarak korkutucu bir halde de anılabilir Zira Umay Ana bazen çocuğu korumaz Korunmayan yeni doğan çocuk hastalıklarla boğuşur ve hatta bazen hayatını kaybeder İnanışa nazaran şayet bir bebek uyurken gülümsüyorsa Umay Ana nın muhafazası altında demektir Şayet uyurken huysuzlanıyorsa Umay Ana nın o çocuğu korumadığına inanılır
Zaman içinde Umay Ana nın kültürümüzdeki bedeli değiştirildi
Kadim Türk mitolojisinde ve Göktengri dininde bu kadar kıymetli bir figür olan Umay Ana nın kültürümüzdeki bedeli vakit içinde değiştirildi İyi özellikleri bir kenara bırakıldı ve sadece Umacı yani korkutucu özelliği ile anılır oldu Hatta Anadolu da bugün bile yaygın olarak inanılan albastı korkusu bile bu nedenle yayılmıştır Umay Ana nın rahmeti ise Fatma Ana nın Eli olarak değiştirilmiştir
Elbette bu noktada üzerine derinlemesine düşünülmesi gereken din ve kültür üzere kavramlar devreye giriyor Yani kesinlikle birinden birini mi seçmek zorundayız yoksa birini unutturmak için başkasının kavramları üzerinden değişiklikler mi yapmalıyız Bu soruların karşılığını elbette uzmanlar verecektir fakat binlerce yıllık kadim mitolojimizi neden Yunan ve İskandinav mitolojisinden çok daha az bildiğimizi biraz düşünmemiz gerekiyor
Kadim Türk mitolojisinin en kıymetli figürlerinden bir tanesi olan Umay Ana kimdir sorusunu yanıtlayarak ana tanrıçanın yer aldığı birtakım halk öykülerinden bahsettik Umay Ana ve Türk mitolojisi hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz
Türk mitolojisinin birbirinden enteresan karakterlerini de bu içeriğimizde okuyabilirsiniz
