Haberleri takip eden herkesin gördüğü üzere tüm dünya ekonomik olarak sıkıntı vakitlerden geçiyor ve sık sık resesyon olarak anılan bir kavramdan bahsediliyor. Makroekonomi alanına ilişkin bir terim olan resesyon, en genel tarifiyle ülke iktisadında yaşanan sakinlik manasına gelmektedir. Pek çok farklı nedene bağlı olarak ortaya çıkan resesyon durumu, dünyanın tüm ekonomilerinde vakit zaman yaşanmaktadır.
Bir ülke iktisadında resesyon durumundan bahsedebilmek için birkaç aylık ekonomik bilgilerin incelenmesi gerekmektedir. Hatta bazen bu ekonomik datalar şimdi sakinlik başlamadan bunun işaretini verebilir. Ekonomik tabirler biraz baş karıştırıcı olabileceği için gelin en net haliyle resesyon nedir, neden olur, böyle bir durum ortaya çıktığı vakit sıradan vatandaş nasıl etkilenir yakından inceleyelim.
Resesyon nedir, neden olur, resesyon olduktan sonra neler yaşanır?
Temelden başlayalım, resesyon nedir?
Bir ülke iktisadında yaşanan durgunluk durumu, makroekonomi tarafından resesyon olarak isimlendirilir. Resesyondan kelam edebilmek için ülke iktisadının son iki çeyreğindeki yani son altı ayındaki birtakım ekonomik datalar incelenir. İncelenen ekonomik bilgiler ortasında gayri safi ulusal hasıla, gerçek gelir, istihdam düzeyi, endüstriyel üretim, toptan satışlar ve perakende satışlar vardır.
İncelenen tüm bu ekonomik bilgilerde aşağı yanlışsız seyreden bir ivme yani düşüş olduğu vakit bu durum ekonomik sakinlik yani resesyon olarak isimlendirilir. Temel tanıma nazaran bu düşüş son iki çeyrek boyunca yaşanmalıdır ancak Ulusal Ekonomik Araştırma Ofisi bu durumun birkaç ay yaşanmasının bile resesyon olarak isimlendirilebileceğini söylemektedir.
Sanayi İhtilali sonrası tüm dünya ülkelerinin ekonomileri makroekonomik seviyede büyüme eğilimi göstermişlerdir. Yani tüm ülke ekonomileri değişen oranlarda da olsa büyümektedir. Aylık bazda bazen bu büyüme durabilir. Fakat kelam konusu büyümenin uzun vadeli durması ve pek çok farklı ekonomik alanda kendisini göstermesi demek, o ülkede ekonomik sakinlik yani resesyon var demektir.
Resesyon neden olur? Sebepleri:
- Ani gelişen ekonomik şoklar
- Aşırı borçlanma
- Varlık balonları
- Yüksek enflasyon
- Yüksek deflasyon
- Büyük çaplı tesir gösteren teknolojik değişimler
Ani gelişen ekonomik şoklar:
Ekonomi piyasaları üzerinde önemli finansal hasar yaratan durumlar, ani gelişen ekonomik şok olarak isimlendirilir. Örneğin 1970’li yıllarda OPEC’in rastgele bir ikazda bulunmaksızın Amerika Birleşik Devletleri’ne petrol vermeyi kesmesi büyük bir ekonomik şok olmuştur. Daha yakın tarihli bir örnek vermek gerekirse COVID-19 pandemisi ile birlikte yaşananlar da dünya çapında büyük bir ekonomik şoktur.
Aşırı borçlanma:
Ekonominin büyüme eğilimi gösterdiği devirlerde bireyler ve işletmeler uygun fiyatlara bol bol borçlanırlar. Lakin bir noktada işler bozulur ve hem bireyler hem de işletmeler borçlarını ödeyemez hale gelirlerse ekonomi piyasasında büyük bir boşluk olur. Yaşanan bu boşluğun bir türlü kapatılamaması sonucu resesyon kaçınılmazdır.
Varlık balonları:
Birkaç kişi anlamsız bir biçimde X hakkında yatırım yapmaya karar verip daha sonra batabilir. Lakin bu anlamsız yatırımlar ülke ve hatta dünya çapında olursa ortaya çıkan varlık balonları hem mahallî hem de global iktisadın sonunu getirebilir. Örneğin 1990’lı yılların sonunda ABD’de emlak üzerinde oluşan yatırım balonu sonunda 2000’li yılların birinci periyodu büyük bir ekonomik kriz doğurmuştur.
Yüksek enflasyon:
Enflasyon her vakit berbat bir şey olarak görülmez, tüm fiyatlar vakit içinde artma eğilimi gösterirler. Bu eğilim çok noktalara geldiği vakit merkez bankaları tarafından düzenlenen faiz oranları ile denetim edilir. Ancak enflasyonun yüksek olması ve bu yüksekliğin neredeyse daima hale gelmesi, ülke ekonomilerinde kapanması güç boşluklar oluşturacaktır.
Yüksek deflasyon:
Deflasyon, enflasyonun tam karşıtı olarak fiyatların giderek düşmesi durumudur. Kulağa hoş üzere gelse bile bu durum zaman içinde fiyatların de azalmasına neden olur. Sürekli düşüş eğilimi gösteren fiyatlar nedeniyle işletmeler geri çekilir ve iş dünyası harcamalarını durdurur. Bunlar olduğu vakit resesyon kaçınılmazdır.
Büyük çaplı tesir gösteren teknolojik değişimler:
Sanayi ihtilali sonrası büyük çaplı tesir gösteren bir teknolojik değişim yaşamadık lakin her an yaşayabileceğimizi biliyoruz zira yapay zekanın gelişmesi ile birlikte otonom sistemleri de gelişmeye başladı. Hatta pek çok üretici yarı otonom sistemler kullanmaya başladı bile. Otonom sistemlerin yaygın hale gelmesi sonrası bugünkü resesyonu mumla arayabiliriz.
Peki, resesyon olduktan sonra neler yaşanır?
Resesyon makroekonomik bir durum olduğu için direkt olarak vatandaşı etkilemez diye düşünüyorsanız maalesef yanılıyorsunuz. Zira resesyon demek; gayri safi ulusal hasıla, gerçek gelir, istihdam düzeyi, endüstriyel üretim, toptan satışlar ve perakende satışlardaki düşüş demektir. Farkındaysanız tüm bu ekonomik datalar direkt olarak vatandaşın cebini ilgilendiren bahislerdir.
Resesyon başladığı vakit birinci olarak işsizlik artar. İşsiz kalma kaygınız artacağı üzere çok fazla işsiz olduğu için yeni bir iş bulma umudunuz da olmaz. İşinizden olmasanız bile maaş kesintileri yaşayabilir ya da hakkınız olan artırımları alamayabilirsiniz. Bu durum hem iktisadın dayattığı bir zorluktur hem de işverenlerin bol iş gücü karşısındaki şımarıklığıdır.
Resesyon olduğu vakit pay senetleri, tahviller, gayrimenkuller ve gibisi yatırım varlıklarına yapılan yatırımlar bedel kaybeder. Tasarruf ve yatırım planları bozulur. İşsizlik ve ekonomik zorluklar nedeniyle ödenemeyen borçların sonucu olarak hacizler artar. İktisat alt üst olduğu için işletmelerin satışları azalır ve pek çok iflas yaşanır.
Ekonomik sakinlik periyodunda pek çok kişinin borç paraya muhtaçlığı olduğu için kredi faizleri yükselir. Üstelik kredi puanı kâfi olmayan bireyler ve işletmeler bazen yüksek faizle bile kredi alamayabilirler. Resesyon, iktisattaki itimadı azaltacağı için yatırımlar durma noktasına gelir ve anlamsız fiyat yükselmeleri ile karşılaşılabilir.
Resesyon ne kadar sürer?
Resesyon elbette sonsuza kadar süren bir durum değildir, kesinlikle işler bir noktada düzelir. ABD’de yaşanan COVID-19 resesyonu 2 ay, Büyük Sakinlik 2 yıl, Dut Com Sakinliği 9 ay, Körfez Savaşı sakinliği 1 yıl sürmüştür. Üstelik bunlar global ekonomiyi etkileyen durumlar olmalarına karşın bu kadar sürmüşlerdir. Yani bir ülke iktisadının yaşadığı resesyon çok daha kısa sürebilir.
Ekonomik sakinliği söz eden bir makroekonomi terimi olan resesyon nedir, neden olur, resesyon durumunda neler olur gibi merak edilen soruları yanıtladık ve bahis hakkında bilmeniz gereken ayrıntılardan bahsettik. Resesyon ve tesirleri hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
