Küçük bir beylik olarak kurulan Osmanlı evvel devlet, daha sonra da dünyanın dört bir yanına hükmeden bir imparatorluk haline gelmiştir. Devletin hudutları genişledikçe yabancı ülkelerle, bilhassa Avrupa ülkeleri ile olan ilgiler artmış ve savaş meydanında kazanılan zaferler diplomatik antlaşmalarla taçlandırılmıştır. Elbette Osmanlı Devleti’nin imzaladığı antlaşmalar son periyotta zaferden uzak ayrıntılar barındırıyordu.
Osmanlı Devleti’nin imzaladığı tüm antlaşmaların sırf ismi yazılsa bile ciltler dolusu kitap ortaya çıkar. Bu nedenle yazımızda 15. yüzyıldan sonra yani Osmanlı’nın en hareketli vakitlerinde imzalananlardan başlayarak bu koca imparatorluğu çöküşe götüren süreçteki en kıymetli antlaşmalara odaklandık. Gelin Osmanlı Devleti’nin imzaladığı antlaşmalara ve bu antlaşmaların tarihleri ile önemine yakından bakalım.
Osmanlı Devleti’nin imzaladığı en değerli antlaşmalar:
Edirne Segedin Antlaşması
1444 yılında Osmanlı Devleti ile Macar Krallığı ortasında imzalanmış olan Edirne Segedin Antlaşması ile birlikte iki devlet 10 yıl boyunca boyunca birbirleriyle savaşmama kelamı vermiştir. Edirne Segedin Antlaşması ile birebir vakitte Osmanlı’nın Bulgaristan üzerindeki hakları tanınmıştır.
İstanbul Antlaşması
1533 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya ortasında imzalanmış olan İstanbul Antlaşması ile birlikte Avusturya, Osmanlı’nın üstünlüğünü kabul etmiştir. Daha da kıymetlisi İstanbul Antlaşması ile Avusturya Arşidükü, Osmanlı sadrazamına denk sayılmıştır.
Amasya Antlaşması
1555 yılında Osmanlı Devleti ile İran ortasında imzalanmış olan İstanbul Antlaşması, İran ile Osmanlı ortasında imzalanan birinci antlaşma olarak tarihe geçmiştir. İstanbul Antlaşması ile birlikte Doğu Anadolu ve Tebris bölgesinin Osmanlı denetimine girdiği kabul edilmiştir.
Ferhat Paşa Antlaşması
1590 yılında Osmanlı Devleti ile İran ortasında imzalanmış olan Ferhat Paşa Antlaşması ile birlikte Azerbaycan ve Gürcistan, Osmanlı’nın hakimiyetine girmiştir. Ferhat Paşa Antlaşması sonucunda Osmanlı, doğudaki en geniş sonlarına ulaşmıştır.
Zitvatorok Antlaşması
1606 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya ortasında imzalanmış olan Zitvatorok Antlaşması ile birlikte Osmanlı’nın 1533 İstanbul Antlaşması’nda kazandığı haklar kaybedilmiştir. Zitvatorok Antlaşması sonucunda Avusturya Arşidükü, Osmanlı padişahına denk sayılmıştır.
Nasuh Paşa Antlaşması
1611 yılında Osmanlı Devleti ile İran ortasında imzalanmış olan Nasuh Paşa Antlaşması ile birlikte 1590 Ferhat Paşa Antlaşması’nda Osmanlı’nın aldığı yerler İran’a geri verilmiştir. Nasuh Paşa Antlaşması, Osmanlı tarihinde kazanılmış toprağın geri verildiği birinci antlaşmadır.
Kasr-ı Hoş Antlaşması
1639 yılında Osmanlı Devleti ile İran ortasında imzalanmış olan Kasr-ı Tatlı Antlaşması ile birlikte Bağdat, Basra, Şehrizor bölgeleri Osmanlı’ya bırakılmıştır. Kasr-ı Sevecen Antlaşması ile bugünkü İran – Türkiye sonu belirlenmiştir.
Bucaş Antlaşması
1672 yılında Osmanlı Devleti ile Lehistan ortasında imzalanmış olan Bucaş Antlaşması ile birlikte Podolya, Osmanlı denetimine bırakılmıştır. Bucaş Antlaşması ile Osmanlı, batıdaki en geniş hudutlarına ulaşmıştır.
Karlofça Antlaşması
1699 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya, Venedik, Rusya ve Lehistan’ın oluşturduğu Kutsal İttifak ortasında imzalanmış olan Karlofça Antlaşması ile birlikte Osmanlı, batıdaki en büyük toprak kaybını yaşamış ve devletin duraklama periyodu biterek gerileme periyodu başlamıştır.
İstanbul Antlaşması
1700 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanan İstanbul Antlaşması, Karlofça Antlaşması’nın devamı olarak kabul edilir. İstanbul Antlaşması ile birlikte Osmanlı, Rusya’ya karşı birinci sefer toprak kaybetmiş ve Azak Kalesi’ni Ruslara vermiştir.
Prut Antlaşması
1711 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanmış olan Prut Antlaşması ile Azak Kalesi Osmanlı’ya geri verilmiştir. Prut Antlaşması, Karlofça Antlaşması ile kaybedilen toprakları geri alma umudu doğurmuştur.
Pasarofça Antlaşması
1718 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya ortasında imzalanmış olan Pasarofça Antlaşması ile birlikte Belgrad ve Üst Sırbistan bölgesi Avusturya’nın denetimine bırakılmıştır. Pasarofça Antlaşması ile Osmanlı’nın Lale Periyodu başlamıştır.
Belgrad Antlaşması
1739 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya ve Rusya ortasında imzalanmış olan Belgrad Antlaşması ile birlikte Avusturya, Pasarofça Antlaşması ile aldığı toprakları Osmanlı’ya geri vermiştir. Belgrad Antlaşması, 18. yüzyılda Osmanlı’nın imzaladığı son yararlı antlaşmadır.
Küçük Kaynarca Antlaşması
1774 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanmış olan Küçük Kaynarca Antlaşması ile birlikte Kırım bağımsız olmuş ve Ruslar, Osmanlı’da yaşayan Ortodoksların koruyucusu olmuşlardır. Daha da değerlisi Küçük Kaynarca Antlaşması ile Osmanlı birinci defa savaş tazminatı ödemiştir.
Ziştovi Antlaşması
1791 yılında Osmanlı Devleti ile Avusturya ortasında imzalanmış olan Ziştovi Antlaşması ile birlikte Avusturya, 1787 – 1791 Osmanlı – Avusturya Savaşı’nda aldığı yerleri Osmanlı’ya geri vermiştir. Ziştovi Antlaşması, Osmanlı ile Avusturya ortasında imzalanan son antlaşmadır.
Yaş Antlaşması
1792 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanmış olan Yaş Antlaşması ile birlikte Rusya’nın Kırım üzerindeki hakimiyeti kabul edilmiş ve Osmanlı’nın gerileme periyodu sona ererek dağılma devri başlamıştır.
Bükreş Antlaşması
1812 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanmış olan Bükreş Antlaşması ile birlikte Sırplara özel bir statü verilmiştir.
Edirne Antlaşması
1829 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanmış olan Edirne Antlaşması ile birlikte Yunanistan bağımsız olmuştur. Azınlık isyanları sonucunda bağımsız olan birinci devlet Yunanistan’dır.
Kütahya Antlaşması
1833 yılında Osmanlı Devleti ile Mısır Valisi Kavalalı Mehmed Ali Paşa ortasında imzalanmış olan Kütahya Antlaşması ile birlikte Şam ve Girit bölgesi Kavalalı’ya verilmiştir. Daha da kıymetlisi Kütahya Antlaşması ile birinci sefer Osmanlı, kendi valisine bir ayrıcalık vermiştir.
Hünkar İskelesi Antlaşması
1838 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanmış olan Hünkar İskelesi Antlaşması, bir saldırmazlık antlaşmasıdır. Hünkar İskelesi Antlaşması, Osmanlı’nın boğazlar üzerinde kelam sahibi son antlaşmadır. Sonrasında boğazlar milletlerarası bir sorun haline gelmiştir.
Paris Antlaşması
1856 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya, İngiltere ve Fransa ortasında imzalanmış olan Paris Antlaşması ile birlikte Osmanlı bir Avrupa devleti olarak kabul edilmiştir ve Eflak ile Boğdan’a ayrıcalıklar verilmiştir.
Ayastefanos Antlaşması
1878 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında imzalanmış olan Ayastefanos Antlaşması ile birlikte Osmanlı büyük oranda toprak kaybetse de batılı devletlerin ortaya girmesi ile bu antlaşma uygulanmamıştır.
Berlin Antlaşması
1878 yılında Osmanlı Devleti ile Rusya ortasında Ayastefanos Antlaşması yerine imzalanmış olan Berlin Antlaşması’nda Osmanlı ile birlikte İngiltere, Fransa ve Avusturya da taraf olmuştur. Berlin Antlaşması ile birlikte Sırbistan, Karadağ, Romanya bağımsız olurken Kars, Ardahan, Batum Rusya’ya bırakılmıştır.
Uşi Antlaşması
1912 yılında Osmanlı Devleti ile İtalya ortasında imzalanmış olan Uşi Antlaşması ile birlikte Trablus ve Bingazi bölgesi İtalya’ya bırakılmıştır. Uşi Antlaşması ile Osmanlı, Kuzey Afrika’da bulunan son toprağını da kaybetmiştir.
Londra Antlaşması
1913 yılında Osmanlı Devleti ile Bulgaristan Krallığı ortasında imzalanmış olan Londra Antlaşması ile birlikte Edirne ve Kırklareli kaybedilmiş, Arnavutluk bağımsız olmuştur. Londra Antlaşması ile Osmanlı’nın Balkanlardaki egemenliği sona ermiştir.
Mondros Ateşkes Antlaşması
1918 yılında Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri ortasında imzalanmış olan Mondros Ateşkes Antlaşması, Osmanlı’nın teslim dokümanı olarak kabul edilir. Mondros Ateşkes Antlaşması ile birlikte Osmanlı Devleti fiilen sona ermiştir.
Sevr Antlaşması
1920 yılında Osmanlı Devleti ile İtilaf Devletleri ortasında imzalanmış olan Sevr Antlaşması, Osmanlı topraklarının işgalciler tarafından paylaşıldığı antlaşmadır. Osmanlı Devleti’nin imzaladığı son antlaşma olan Sevr Antlaşması, Meclis-i Mebusan tarafından onaylanmadığı için hukuksal olarak geçerli sayılmamaktadır.
15. yüzyıldan sonra Osmanlı Devleti’nin imzaladığı en kıymetli antlaşmalardan kimilerini listeleyerek kısaca bu antlaşmaların tarihi değiştiren ayrıntılarından bahsettik. Savaşlarda kanla kazanılmış toprakların birkaç imza ile kaybedilmesi tarihimizin en büyük acısıdır. Mevzu hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
