Zaman vakit kendinizi bir çıkmazın içinde bulup, sorunu çözmeniz için gereken şeyin birebir vakitte sorunun da bir kesimi olması yüzünden ne yapacağınızı bilemiyor musunuz? Bu durumun aslında özel bir ismi var ve yaşadığımız pek çok ikilemi de epey hoş biçimde açıklıyor.
Bazen bir sorunun çözülmesi için gereken şey, aslında olması durumunda o sorunu çözmenizi sağlayacak şeydir. Bu durum birinci olarak bir romanla birlikte herkesin gündemine geliyor. Roman o kadar tanınan oluyor ki bu olguya da romanın ismi olan Catch-22 ismi veriliyor. Hatta George Clooney’li bir dizisini bile çekiyorlar.
Her şey bir romanla başladı.
1961 yılında Joseph Heller, Catch-22 isimli romanı kaleme aldı. Kitapta pilotların uçmamalarının tek yolu akıl sıhhatlerinin yerinde olmamasıdır. Kitapta 2. Dünya Savaşı’nın son aylarında, hayali bir İtalyan adasında konuşlanmış olan pilotların içinde bulunduğu bürokratik açmaz süreci, kitabın ana karakteri olan Yossarian isimli karakterin gözünden anlatır. Pilotların bu savaş ortamında uçması ise deliliktir. Yani aklı başında bir pilot uçmak istemez. Uçmak istemeyen pilotun akıl sıhhati yerindedir, yani uçması gerekir. Pilot uçmak isterse akıl sıhhati yerinde değildir, uçmasına müsaade verilmez. Tekrar de savaş ortamında yalnızca bir meczup uçar, o yüzden uçması gerekir. Yani her durumda bir pilot uçacaktır, uçmaması mümkün değildir.
Bu çıkmazlara verilen genel isim, kitaba da ismini veren kurala ithafen Catch-22‘dir. İçinde bulunulan açmazın var olan açmazdan ötürü çözülememesi durumudur. Kitap o kadar başarılı olmuştur ki, toplumsal olarak çıkmazda olduklarını düşünen hippi gençliği Yossarian rozetleri takmaya başlamıştır.
“Günlük hayatta bu türlü bir şey olmaz ki?” demeyin, oluyor.
Günlük ömrümüzde irili ufaklı pek çok Catch-22 durumuyla karşılaşıyoruz. Üstelik genelde Catch-22 durumu ortaya çıktığında bu durum bizim kabahatimiz da olmuyor. Gelin bu farklı kavramı birtakım örneklerle açıklayalım:
Üniversiteden mezun olup iş başvurusu yapmaya başladığınızı düşünün. Size sorulacak birinci şeylerden biri “Tecrübeniz var mı?” sorusudur. Siz de haklı olarak “E işte başlangıç düzey iş, başlayayım da deneyim edineyim.” dersiniz. Sonra tecrübeniz yok diye almazlar (Okul kulüplerinden yer alarak ya da staj yaparak deneyim edinebilirsiniz, bu mevzuyu sonra ayrıyeten anlatırım.) Ya da iş görüşmesinde diplomanın değerli olmadığını, size işi öğreteceklerini söylerler lakin diplomanız yoksa sizi işe almazlar.
İş yerine girdiniz diyelim ki ve yazıcıda kartuş bitti. Bunu söylediğinizde size “Tamam, talep formunun çıktısını alıp doldurun” denildi. Toneriniz olmadığı için yazıcıyı kullanamıyorsunuz, çıktı alamadığınız için talep formu dolduramıyorsunuz.
Peki bilişim alanı Catch-22’den kurtulmuş mudur? Kurtul(a)mamıştır.
Kuantum bilişimde de aslında bir Catch-22 durumu var ve bu durumu aşmak için bilim insanları çok uzun vakittir ölçümlenmeden bilgiyi saklayabilen kübitler geliştirme çalışmaları yapıyor. Buradaki durum şu, kuantum durumundaki bir parçacığı gözlemleyerek tam pozisyonunu tespit etmemiz gerekiyor. Bir kuantum parçacığını gözlemlemek parçacığın pozisyonuna tesir eder. Yani gözlemlediğimizda parçacıktan hakikat bilgiyi alamayız.
İnternet siteleri de aslında bu durumun küçük bir örneğini barındırır. Artık çabucak her sitede karşımıza çıkan çerezler ve müsaadeler penceresinde, hiçbir ferdî bilginizin toplanmasını istemediğinizi belirttiniz. Site, sizin ferdî bilgilerinizi toplamamak için sizi ayırt etmek üzere şahsî bilgilerinizi almak zorundadır.
Favorilerimden biri de e-posta servisleri. Kimi e-posta servisleri, mail kutunuz dolduğunda daha fazla mail alamayacağınızı haber vermek için size e-posta atar. Bu e-posta, mail kutunuz dolu olduğu için size gelmez.
Görüldüğü üzere Catch-22 sık sık başımıza gelen bir durum. Hatta vakit zaman ömrün kendisi bile Catch-22 durumu üzere hissettirebiliyor. Sizin aklınıza gelen öteki örnekleri varsa yorumlarınızı bekliyorum.
