17 Ağustos 1999 günü Türkiye, sanayi ve üretim merkezlerinin yerle yeksan oluşuna tanıklık etti. Sabah saat 03:02’de meydana gelen 7,6 şiddetindeki sarsıntı sonucunda 18 bin 400 kişi vefat etti, 50 bine yakın insan ise yaralandı. Sonradan yapılan açıklamalarda ise meyyit sayısının en az 20 bin olduğu tabir edildi.
Türkiye’yi yasa boğan ve tesirleri uzun yıllar devam eden bu sarsıntının üstünden 24 sene geçti. Ne yazık ki, bu felaketten öğrenilmesi ve alınması gereken derslerin alınamadığı 6 Şubat 2023 Sarsıntılarında görüldü.
Marmara Depremi’nin 24. yılında, kaybettiğimiz tüm canlarımızı hürmetle anarken, o mahşer gününü gelin tekrar hatırlayalım.
Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulduğu topraklar, tarihin en eski çağlarından bu yana daima şiddetli sarsıntıların yaşandığı bir coğrafya oldu. 20. yüzyılın son aylarında ise Türkiye, büyük Marmara Zelzelesi ile sarsıldı.
17 Ağustos 1999 sabahı 03:02’de Kocaeli/Gölcük merkezli yaşanan zelzele büyük bir yıkıma ve yıllarca dinmeyecek acılara sebep oldu. Zelzelenin şiddeti birinci etapta 7,4 olarak açıklansa da daha sonra şiddetin 7,6 büyüklüğünde olduğu resmi olarak duyuruldu. Bu sarsıntı sonucunda Marmara Bölgesi’nde Türkiye’nin sanayi ve üretim yükünü çeken kentleri büyük hasar aldı. Sarsıntı Ege Bölgesi’nden İç Anadolu bölgesine kadar çok geniş bir alanda hissedildi.
Türkiye’nin “Sesimi Duyan Var mı” haykırışıyla tanıştığı bu felaketin akabinde Türkiye’de günler sürecek bir can pazarı başladı.
On binlerce insanın enkaz altında kaldığı, kentlerin taş ve moloz yığınına dönüştüğü bir süreçte tüm dünyanın gözü Türkiye’ye çevrildi. 16 milyon insanın zelzeleden çeşitli ölçülerde etkilendiği rapor edildi. Bolu, Bursa, Eskişehir, İstanbul, Kocaeli, Sakarya, Düzce, Zonguldak ve Yalova’da can kayıpları yaşandı. En büyük can kayıpları ise zelzelenin merkez üssü Kocaeli’nde oldu. Resmi bilgilere nazaran 9 bin 500 insan bu kentte hayatını kaybetti. Sakarya’da 4 bin, Yalova’da ise 2 bin 500 kişi ömrünü yitirdi.
Günler süren kurtarma çalışmaları sonucunda en az 18 bin kişinin öldüğü, 49 bin kişinin yaralandığı tespit edildi. 505 kişi ise sakat kaldı.
120 bine yakın konut ve işyeri büsbütün yıkıldı ya da kullanılmaz duruma geldi. 17 Ağustos Sarsıntısı sırasında Türkiye’de DSP-MHP-ANAP Koalisyonu iktidardaydı. DSP başkanı Bülent Ecevit başbakandı. Şimdi kurulan ve güçlü bir idare sergilemeyen koalisyon sarsıntıya hazırlıksız yakalandı. Sarsıntının yaşandığı dakikalarda Başbakan Ecevit’in kurmayları tarafından uyandırılmaması kamuoyunda günlerce tartışıldı ve büyük tenkit furyalarına yol açtı.
Gölcük sarsıntısının vurduğu coğrafya, Türkiye iktisadının de kalbinin attığı yerdi. Çok sayıda fabrika büyük çaplı hasar aldı. İktisat bir anda yerle yeksan oldu.
Türkiye, 17 Ağustos zelzelesi sonrası sarsıntı uzmanları ile tanıştı. O günlerde başlayan ‘Büyük İstanbul Zelzelesi Ne Vakit Olacak?’ tartışmaları bugün hala devam ediyor. Zelzeleden korunma yolları ve imar planlarına ait yapılan değerlendirmeler televizyon ekranlarında daima olarak yayınlandı. Birtakım değerlendirmeler ise zelzelede yaşanan büyük yıkımın asıl sorumlusunun yolsuzluk yanlış kentleşme olduğunu, televizyonların bunu gizlemek için ‘çömel, bekle’ üzere saçma metotları gündemde tuttuğunu savundu.
Türkiye’deki zelzele o günlerde dünyanın bir numaralı gündemine yerleşti. 52’den fazla ülkeden yardım grupları Türkiye’ye gelerek kurtarma çalışmalarına katıldı.
ABD Lideri Bill Clinton Türkiye’yi ziyaret ederek Kocaeli’nde çadır kenti inceledi. Kucağına aldığı Erkan Bebek tarafından burnu sıkılan Clinton’ın bu fotoğrafı tüm dünyada manşetleri süsledi. Yıllar sonra 23 yaşında bir genç olarak Anadolu ajansına röportaj veren Erkan Bebek; işsiz olduğunu, iş aradığını, kendisine verilen kelamların tutulmadığını, ailesinin durumunun güzel olmadığını söyledi.
Üçlü koalisyon aslında ekonomik açıdan istikrarsız ve külfetli bir ülke yönetiyordu, zelzelenin indirdiği darbe muhalefetin sesini daha fazla yükseltmesini sağladı. Zelzele sürecindeki yolsuzluk tezleri ülkede uzun müddet gündemin merkezine oturdu.
Depremin akabinde üretim yanlışlarından ötürü çöken binaların müteahhitlerine 2100 dava açıldı. Bu davaların 1800’ü kamuoyunda Rahşan Affı olarak bilinen af kanunu kapsamında kapatıldı. Bunun dışında kalan davalar ise vakit aşımına uğradı. Cezaların ve davaların yeteri kadar caydırıcı olmadığı istikametinde önemli bir kanaat oluştu. Bundan ötürü Türkiye’de yeni yapılan binalarda da benzeri yanılgı ve usulsüzlerin yaşandığı savunuluyor.
Türkiye, 17 Ağustos 1999 felaketinin daha büyüğünü, 24 sene sonra 6 Şubat 2023 Kahramanmaraş merkezli sarsıntılarda yaşadı.
Ne yazık ki 1999 bilançosundan ve yapılan kusurlardan gerekli derslerin çıkarılmadığı acı bir biçimde bir kere daha ortaya çıktı. 1999 sonrası kaybedilen ve sakat kalan canların yanı sıra, zelzelenin tesirleriyle oluşan ruhsal buhran uzun yıllar geçmedi. Hala 1999 sarsıntısında konutunu ve ailesini kaybeden insanların, ruhsal açıdan yaşama tutunma uğraşlarını okumaya devam ediyoruz. Sarsıntının maddi yaralarının ise 2001 krizini tetiklediği söz edilen görüşler ortasında.
17 Ağustos 1999 Depremi’nin 24 yılında, sarsıntıda vefat eden vatandaşlarımızı hürmetle anarken, yakınlarına da dayanışma hislerimizi iletiyoruz.
Hiç kuşkusuz bir sarsıntı ülkesi olan Türkiye’nin, bu doğal afete karşı daha güçlü bir direnç gösterebilmesi ve gelecek devirde yaşanacak kuvvetli sarsıntılarda emsal tabloların oluşmaması için toplumsal bir farkındalığa ulaşılması büyük değer taşıyor.
İçeriğimizi ‘Deprem öldürmez bina öldürür’ kelamıyla tamamlıyor, felaketlerden gerekli derslerin çıkartılmasını ümit ediyoruz.
