Yüksek enflasyon, alım gücünü düşürüyor. Bunu 90’larda unuttuğunu sanan boomer ve Y nesli da hatırladı, X nesli idrak etti fakat Z jenerasyonu da öğrendi. En çok dar gelirliyi etkilediği bilinen enflasyonun sabit gelirlileri fiyat erittiği de bir gerçek. Herkes meçhullükten şikayet ederken, patronlar de hem fiyatlama davranışlarından hem de fiyat artışlarından şikayetçi. Pekala yüksek enflasyon en çok kimin işine yarıyor? Enflasyon maaş artışlarıyla çalışana mi, çıkarlar kârlarla işverene mı yarıyor?
Kaynak: https://tr.euronews.com/2023/10/24/en…
İSO 500 denilen Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşunun listelerinde gördüğümüz devasa şirketlerin son 2 yıldaki kârlarına bakınca bir de ne görelim? Yüzde 425 oranında artış gösteren kârlar, çalışan başına maaş ve fiyatlar hesaplanınca yüzde 125 haline bürünüyor.
Yılsonu yaklaşırken, tartışmaların arttığı maaş ve fiyat artırımlarında, Hazine ve Maliye Bakanı Mehmet Şimşek de ‘yüksek artırımların yüksek enflasyona yol açtığını’ söylemişti.
Türkiye’de bilhassa 70’lerden sonra yüksek seyreden enflasyon, 90’ların büyük yarasıydı. 2000’li yıllarda hem dünya hem de Türkiye konjonktüründe unutuldu. Lakin bu, “yapısal” bir meseleydi ve dünyada da geri dönmeye hazırlanırken, Türkiye’yi hazır yakaladı.
2021 yılında iktisatta enflasyona karşı korunmasız bırakan ekonomik siyasetlerin izlenmesiyle 2022 yılında Türkiye’de son 20 yılın tepesi görüldü.
Ekim 2022 TÜİK TÜFE’de yıllık enflasyon yüzde 85,51 düzeyi görüldü. Yıl sonu enflasyon TÜİK tarafından yüzde 64,3 olarak açıklanırken, alternatif datalarda, ENAG yüzde 137,55, İTO tarafından yüzde 92,97 ve TÜRK-İş tarafından da yüzde 98,41 olarak açıklandı.
2022’ye girerken başlayan süreçte, taban fiyat, memur, emekli ve özel kesim maaşlarında evvelki yıllara göre önemli artışlar yaşanırken, yıl ortası artırım uygulaması da geri döndü.
Ancak Mayıs 2023 seçimlerinin akabinde misyona gelen Bakan Mehmet Şimşek, yaptığı açıklamalarda ‘ücret artışlarının artık bu türlü gitmeyeceğine’ yönelik vurgularıyla da dikkat çekiyordu.
Mehmet Şimşek’in açıklamalarına gelen reaksiyonların içinde, Kocaeli Üniversitesi Çalışma İktisadı ve Sanayi Bağları Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Aziz Çelik yorumu,
OVP’de 2024 enflasyon gayesi olarak % 33 yazdığınız günlerde memurlara %26,5 artırım veren siz değil misiniz? İşinize geldiğinde enflasyon amacı, işinize gelmediğinde o bile yok!
Gazeteci Alaattin Aktaş yorumu da vardı.
Kafam karıştı! 2024 için memura verilen artırım %15+%10, yani birikimli %26.5. TCMB’nin enflasyon kestirimi %33. Artık %26.5, %33’e eşit ya da ondan büyük mü yani? Anlayan bana da anlatsın!
Ücret artışları enflasyona neden olurken, enflasyon da fiyatları eritiyordu. Bunun için öncelik enflasyonla gayret etmekti. Başka yandan da enflasyonun yarattığı ortamda patron de şikâyetçiydi. Pekala kim timsah gözyaşları döküyordu? Resmi bilgiler ne diyordu? Milletlerarası Para Fonu (IMF) bu hususta çalışmalarının sonuçlarında ne söylüyordu?
İstanbul Sanayi Odası’nın hazırladığı “Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-İSO 500 araştırmasında işverenlerin enflasyonla artan kârlarına maaş ve fiyat ödemelerinin yaklaşamadığı görüldü.
2018 yılında listeye giren 500 büyük sanayi şirketinin vergi öncesi kârı (FAVÖK) 63,5 milyar lira olduğu görülürken, 2021 yılında 219,5 milyar liraya, 2022 yılında da 485,4 milyar TL’ye çıktığı görüldü.
Aynı periyotlarda ‘çalışan başına aylık maaş ve fiyat ödemesi’ 6 bin 859 liradan evvel 11 bin 500 liraya, akabinde 20 bin 502’ye çıktı.
Yıllık değişim oranlarında 2021-2022 ortasındaki 1 yılda 500 büyük sanayi kuruluşunun kârı yüzde 121 oranında artarken, çalışan başına maaş ve fiyat ödemeleri yüzde 78 oranında arttı. Son 2 yılda bu oranlar yüzde 425 ve 125 oldu. 5 yıllık bakıldığında asıl fark ortaya çıkıyordu.
2017-2022 periyodunda 5 yılda 500 büyük sanayi kuruluşunun kârı yüzde 815 oranında arttı ki gözümüz yok lakin çalışan başına ödenen maaş ve fiyatlar tıpkı 5 yılda yüzde 250 artınca herkesin dikkatini çekti.
Kârlarla, maaşlar ve enflasyon tıpkı tabloda durunca da çok farklı bir sanat yapıtı ortaya çıkıyor. Ressam burada diyor ki; enflasyon artarken, işverenlerin kârını daha süratli artırıyor. Lakin maaşların elinden tutuyor birlikte yürüyorlar: “Kısaca İSO 500 bilgilerine nazaran yüksek enflasyon büyük şirketlerin epeyce işine geliyor.”
2018 yılında evvelki yıla nazaran İSO 500’ün dev şirketlerinin kârı yüzde 19,7 artarken, çalışan başına maaşlar yüzde 17,3 artıyor ve fark devasa olmuyor zira enflasyon da yüzde 20,3 oluyor.
Hatta 2019’da enflasyon yüzde 11,8 açıklanırken, çalışan maaşları yüzde 19,4 artıyor, işverenlerin kârı yüzde 3 düşüyor.
İşler, enflasyon canavara dönüşünce değişiyor. 2021 yılında yüzde 26,3’ken şirket kârları yüzde 137, maaşlar yüzde 26 artıyor.
2022’de enflasyon yüzde 64,3 oluyor ve maaşlar yüzde 78,3 artıyor lakin kârlar da yüzde 121,2 oranında artıyor.
İSO 500 şirketlerinde ödenen maaş ve fiyatların net katma bedeldeki hissesi da dikkat cazibeli bir biçimde son yıllarda düşüyor. 2019’da yüzde 52 olan hisse, 2021’de yüzde 32’ye kadar geriliyor.
TÜİK bilgilerinde de işgücünün ulusal gelirden aldığı hisse, son yıllarda tıpkı halde düşüyor.
Türkiye’nin 2022 yılı Gayrisafi Yurtiçi Hasılası (GSYH) 5 trilyon 11 milyar 776 milyon TL olurken, bunun yüzde 23,55’i işgücü ödemelerine giderken, net işletme artığı/karma gelirin hissesi ise yüzde 48,06 oldu. 2019 yılında işgücü yüzde 31,3 olurken, sermayenin hissesi yüzde 42,7 olmuştu.
IMF’nin Temmuz 2023 tarihli raporunda, Avrupa’da enflasyonun en büyük sebebinin “şirket kârları” olduğunu belirtmişti.
Avrupa’da enflasyonu yükselten nedenlerin başında bilhassa son 2 yıldır şirket kârları gelirken, tesirin neredeyse yarı yarıya olduğu biliniyor. Hatta birtakım ülkeler bilhassa güç ve besin şirketleri üzerinde vergilerle baskı kuruyor.
