Küresel iklim değişikliğinin tesirlerinin her geçen gün arttığı bir periyotta yaşıyoruz. Mevsimlerin istikrarı şaştı; bir bakmışız dondurucu soğuklar, bir bakmışız kavurucu sıcaklar yaşanıyor. 19. yüzyılın birinci yarısında bu türlü bir iklim değişikliği yoktu lakin çok daha berbatı, yazsız yıl yaşandı. Tarihe yazsız yıl olarak geçen olaylar 1816 yılında meydana geldi ve ABD ile Avrupa başta olmak üzere dünyanın büyük bir kısmını etkiledi.
Yazsız yılda isminin tam hakkını veren bir formda asla bir yaz mevsimi yaşanmadı. Güneş ışınları dünyaya ulaşamadı, ekinler yetişmedi, kar yağdı ve dahası insan donduran fırtınalar oldu. Tüm bu olaylara neden olan ise dünyanın öteki bir noktasında on binlerce kişinin hayatını kaybetmesine neden olan bir volkan patlamasıydı. Gariptir, o periyodun kimi tesirleri günümüzde bile sürüyor. Yazsız yıl 1816’da neler oldu, tesirleri nelerdir gelin yakından bakalım.
Yazsız yıl olarak geçen 1816’da ne oldu?
1790 – 1830 yılları ortasında Dünyamız Dalton En az olarak isimlendirilen bir periyottan geçti. Bu devir, Küçük Buzul Çağı’nın son yıllarıydı. Bu nedenle esasen Güneş aktivitelerinde gözle görülür bir düşüş vardı. 1816 yılının Mayıs ayına geldiğimizde ise işler çığrından çıktı. Ölçülen en ağır Güneş aktivitesi 0.1 olarak gözlemlenmişti.
Etkiler evvel Amerika Birleşik Devletleri’nde ve Avrupa ülkelerinde hissedildi. Mayıs gelmişti, havaların ısınması gerekiyordu ancak bu türlü bir değişim olacak üzere değildi. 9 Haziran’da ay tutulması yaşanacaktı, o yıl gezegenler farklı noktalarda gideceklerdi üzere sayısız spekülasyon ortaya atıldı.
Tüm dünyada ısı düşmekteydi. Güneş ışınları yeryüzüne bir türlü ulaşmıyordu. Soğuk hava nedeniyle kar ve buzlanma arttı. Daha da berbatı o kadar ağır kar fırtınaları yaşanıyordu ki hem hayvanlar hem de beşerler bu soğuk yüzünden ölmeye başladı. Hava kapalı ve daima kasvetliydi. O yıl neredeyse hiç tarım eseri yetişmedi. Beşerler kıtlık tehlikesiyle karşı karşıya kaldı.
Yazsız yıl 1816’da yaşananlar:
- 1816 yılının Mayıs ayında başlayan don olayları nedeniyle ABD’nin New York, Massachusetts, New Hampshire ve Vermont bölgelerindeki tarım eserleri öldü.
- Albany, New York, Dennysville, Maine bölgelerine 6 Haziran’da kar yağdı.
- New Jersey’de Haziran ayı sonunda arka arda 5 gün don yaşandı.
- New England bölgesinde Temmuz ayı boyunca don ve buz fırtınaları görüldü.
- Kuzeybatı Pennsylvania ve Güney Virginia’da Temmuz ve Ağustos aylarında ırmak ve göller buz tuttu.
- Havaların anlık ısınıp süratle soğuması nedeniyle yetişen tarım eserleri dondu.
- ABD’de tahıl fiyatları dört, yulaf fiyatları sekiz katına çıktı.
- Tahıl ve yulaf fiyatlarındaki artış nedeniyle ulaşım dalında kullanılan atlar lüks haline geldi.
- Pek çok Avrupa ülkesinde kıtlık nedeniyle isyanlar, kundakçılık ve yağmalar yaşandı.
- Çin’de mahsul kıtlığı yaşandı ve ölümcül seller meydana geldi.
- Hindistan’dan Moskova’ya kadar olan bölgede ölümcü bir kolera salgını yaşandı.
Yazsız yıl 1816’da yaşananlara tanıklık edenler anlatıyor:
Anlatılanlara nazaran 17 Haziran günü Vermont’ta yaşayan bir çiftçi, kar fırtınası başladığı sırada koyunları içeri almak için meskenden dışarı çıktı. Bir saat içinde dönmezse komşulara haber verilmesini söylemişti. Saatler geçip çiftçiyi aramaya çıktıklarında soğuktan donmuş cansız vücudu ile karşılaştılar.
Connecticut’ta yaşayan rahip Thomas Robbins tarafından yazılan günlük kayıtlarına nazaran Maine’de bir adam donarak ölmüştü. Berkshires bölgesine bir metreye yakın kar yağmıştı. Massachusetts’te donan ırmakların üzerinden beşerler yürüyerek geçebiliyorlardı. Okyanus kıyısında bulunan meyve ağaçlarının tamamı donmuştu.
New Hampshire bölgesinde bir kasaba, Temmuz ayı boyunca büsbütün dondu. Koyun üzere ağıl hayvanları büsbütün ölmüştü. Bunun yanı sıra doğal hayatta yaşayan sayısız canlı da öldüğü için onlarla beslenen vahşi hayvanlar kasabalara inmeye başladı. Ağustos ayında başlayan ve 120 gün süren kuraklık boyunca sırf kuru et yenildi.
İyi lakin tüm bunlar neden oldu?
Ay mı tutulmuştu, gezegenler mi hareket etmişti, zina mı artmıştı da dünya bu türlü bir felaketle karşı karşıya kalmıştı? Elbette bu duruma neden olan sadece bir tabiat olayıydı. 1816’yı yazsız yıl haline getiren olay, 1815 yılının Nisan ayında Bali adalarında yaşandı.
Endonezya’daki Bali adalarından bir tanesi olan Sumbawa adasında bulunan 4500 metre yüksekliğindeki Tambora Dağı, 10 Nisan 1815 günü vahim bir güçle patladı. Volkan patlama indeksinin 7 olarak hesaplandığı bu volkanik patlama nedeniyle etraftaki 90 bin kişi hayatını kaybetti.
Patlamanın sesi 2600 kilometre uzaklıktan duyulurken külleri 1300 kilometre uzağa kadar savruldu. Okyanusların üzerinde metrelerce kül yığınları oluştu. Gemiler kül yığınlarını yararak ilerlemek zorunda kaldılar. Tüm bu kül atmosferin dış katmanına ulaştığı vakit temizlenecekti fakat öncesinde stratosfere uğramaları gerekiyordu.
Stratosfere yerleşen tüm bu kül, hava akımının tesiriyle yayıldı ve Dünyamızın üzerinde geniş bir şemsiye oluşturdu. Bu kapkara şemsiye nedeniyle Güneş ışınları yeryüzüne inemedi ve yaz mevsimi yaşanamadı. İşte bu nedenle 1816 yılı yazsız geçmiştir.
Yazsız yıl 1816’nın toplumsal ve kültürel tesirleri:
O devir ulaşım atlar ve at otomobilleriyle sağlanıyordu. Atların birincil yemi ise yulaftı. Yulaf fiyatlarında yaşanan vahim artış nedeniyle en temel ulaşım bile lüks haline gelmişti. Alman mucit Karl Drais bunun üzerine düşündü ve atları kullanmadan bir yerden bir yere gitmenin yollarını aramaya başladı. Bu emelle yaptığı birinci icat, bugünkü bisikletlerin atası olan bir araçtır.
1816 yılının Haziran ayında Mary Shelley, eşi şair Percy Bysshe Shelley ve şair Lord Byron İsviçre’nin Cenevre kentinde bir tatile gitmişlerdi. Hava berbat olduğu için tüm vakitlerini konutta geçiriyorlardı. Hava daima kapalı, yağmurlu ve kasvetliydi. İşte bu türlü bir havada Mary Shelley, Frankenstein isimli romanını yazdı. Hepimizin bildiği üzere Frankenstein, endişe dünyası için yeni bir periyodun kapılarını aralamıştır.
Yaşanan kıtlık nedeniyle Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde kitlesel göçler yaşandı. Bu göçler sırasında New York’a taşınan 15 bin kişinin ortasında Joseph Smith isimli bir adam da vardı. Joseph Smith, yaşanan tüm bu olaylarda ilahi bir ileti olduğunu düşünerek bir kitap yayınladı. Smith ile birlikte bu kitaba inananlar birleşerek Mormon tarikatını kurdular.
Dünyayı kıtlığa mahkum eden ve insanların vefatına neden olan yazsız yıl 1816 nedir, neden oldu, neler yaşandı gibi merak edilen soruları yanıtlayarak bu devir hakkında bilinen enteresan ayrıntıları paylaştık. Husus hakkındaki fikirlerinizi yorumlarda paylaşabilirsiniz.
