Hayaletlere yahut cinlere inanıyorsanız, yalnız değilsiniz. Dünyanın dört bir yanındaki çok sayıda kültürde bu tip paranormal varlıklara olan inanç bir epey fazla. Fakat ne var ki binlerce yıldır bilim insanları tarafından bu çeşit varlıklara dair hiçbir delil bulunamadı.
Metafizik üzere görünen bu imgelerin nedeni aslında büsbütün fizikî. Peki ne oluyor da beşerler bu manzaraları görüyor? Arkasında yatan gerçekler nedir? Gelin, ayrıntılıca açıklayalım:
Gözlerinize, kulaklarınıza yahut beyninize asla her vakit güvenmeyin!
Nedenini muhtemelen daha evvel de okuduğunuz “karabasan görme”yle mevzuyu açalım. Çocukluğumuzdan beri karabasanın gerçek olduğunu sanarak büyüdük lakin aslında olan şey sırf uyku felcinden ibaretti.
Uyanma rutinimiz bazen hastalık, yorgunluk üzere nedenlerle sekteye uğrayabilir. Olağan bir uyanmada, gördüğümüz hayal sona erer ve kaslarımız devreye girer lakin uyku felcinde, gözlerimiz açılmasına karşın kaslarımız hâlâ devreye girmez ve vücudumuz tam uyanamadığı için düş ile gerçeklik ortasında bir karmaşa yaşanır.
Bu yüzden, görmek istemediğimiz görüntüler görürüz. Yani gerçek bir varlık sandığımız karabasan, aslında bir halüsinasyondan ibarettir. Uyku esnasında kaslarımız kilitlenmemiş olursa duşta gördüklerimize fizikî olarak da reaksiyon verirdik ve bu hiç beğenilen olmazdı.
Beynimiz, pareidolia ismi verilen bir fenomen nedeniyle bir şeyleri yüze, bedene benzetmeyi çok sever.
Gece yatarken karanlık odanızdaki eşyaları korkutucu bir varlığa benzettiğiniz olmuştur. Çoğumuz, bu üzere manzaraları görünce biraz şaşırıp geçiyoruz lakin kimi beşerler geçmiş yaşantısının, karakterinin, inancının tesiriyle bu anlamsız imajlara mana kazandırmak isteyebiliyor.
Üstelik yalnızca manzaralara değil seslere de anlam yükleyenlerin sayısı azımsanmayacak kadar çoktur. Bir rüzgar yahut hayvan sesini doğaüstü bir varlık sanabilirsiniz yahut hiç kimse yokken birinin isminizi seslendiğini de duyabilirsiniz.
Bazen de telefonunuz titremiş üzere hissedersiniz lakin açıp baktığınızda bir bildirim göremezsiniz. İşte bunların nedeni, beynin o anki gizemli sese yahut imaja bir mana yüklemek istemesindendir.
Günlük ömürde gördüğünüz şeyler bile aslında tam manasıyla bir gerçeklik değil.
Gördükleriniz, gözlerinizin yakaladığı sinyallere dayanarak beyninizin sizin için çizdiği bir fotoğraftır. Aynı şey öbür duyularınız için de geçerlidir. Evet, gördükleriniz büyük ölçüde gerçektir lakin beyniniz orada olmayan şeyleri de ortalara serpiştirebilir.
Üstteki görüntüde bunun pratik bir örneği bulunuyor. Siz o pervanenin aslında dönmediğini tez edersiniz lakin bilimsel ispatlar döndüğünü gösterir. İşte hayatın içinde de bu üzere durumlar yaşanabilir.
İnsanlar ölen yakınlarının hayaletlerini gördüklerini düşünürler. Pekala bunun nedeni nedir?
Burada Hayalet Uzuv Sendromu’ndan bahsetmek gerekiyor. Bir uzuv, ampute edilmiş olsa bile, bazen aslında yerindeymiş üzere algılanır. Beyin, kesilen/kopan uzvun olduğu yerde bir sorun olduğunu anlar ve var olmayan uzuvdan gelen bir his yaratır.
Kişinin, çok bağlı olduğu bir yakını öldüğünde beyin onun yokluğu nedeniyle bir halüsinasyon yaratabilir. Şayet travma çok daha büyükse bu halüsinasyonlar çok daha ağır olabiliir. Uzmanlar, bu çeşit hayaletlerin acı verici yahut baş karıştırıcı olaylarla başa çıkmamıza yardımcı olduğunu düşünüyor.
Araştırmalar, zorbalığa uğrayan çocukların paranormal imajlar görme mümkünlüğünün daha yüksek olduğunu öne sürüyor. Çocukluk travması geçmişi olan yetişkinlerde de görülen bir eğilim.
Hayaletler -şaşırtıcı olmayan bir şekilde- ekseriyetle beynin tam kapasitede çalışmadığı vakitlerde görülür.
Karanlıkta daha fazla görülür zira gereğince ışık yoktur ve beyin kâfi ölçüde bilgi alamaz. Yetersiz bilgiler nedeniyle inandığınız şeyi duymaya, görmeye meyilli olursunuz. Bazen beyin kendi yarattıklarını gerçeğe empoze etmeye çalışır. Uykuya dalarken, uykudan uyanırken de beyin tam kapasiteyle çalışmadığı için bu anlarda çeşitli halüsinasyonlar görülebilir.
Aynı formda nörolojik rahatsızlıklar da gerçek olmayan imajlar görüp sesler duymanıza neden olabilir.
Hayalet üzere imgeler, beynimizdeki daha büyük problemlerin sonucu olabilir. Olmayan sesler duymak yahut bir imaj görmek, şizofreni gibi tıbbi durumların erken bir göstergesi olabilir.
Nörologlar, şakak lobundaki (görsel hafızayı ve konuşulan lisanı işleyen noggin alanı) nöbetlerin hayalet imgelerini tetikleyebileceğini öne sürüyor. Beynin bu bölgesindeki elektriksel rahatsızlıklar, hastaların paranormal manzaralar görmesine neden olabiliyor.
Bu manzaraları görmek için akıl hastası olmak kaide değil.
Beyin aktivitesindeki süreksiz değişiklikler de halüsinasyonlara yol açabilir. LSD ve sihirli mantarlar gibi psikoaktif unsurlar kullanmak da beyni etkileyerek sizi adeta bir fantastik kozmosa götürebilir.
Londra Üniversitesinde psikoloji profesörü ve Anomalistik Psikoloji Araştırma Ünitesi lideri olan Christopher French, “Bu yanılgıların en değerli nedeni bağlam ve inançtır” diyor.
Yani, bir kişi bir yerin perili olduğuna inanıyorsa, o vakit muhtemelen o halde görecektir. Araştırmalar, insanlara bir yerin perili olduğu söylendiğinde, bu şahısların orada olağandışı tecrübeler yaşadığını göstermiş lakin bu bilginin verilmediği beşerler birebir yerde gizemli bir şeyler yaşamamış.
Çünkü geçersiz bilginin verildiği bireyler başlarında berbat bir gerçeklik yaratıp ona inanmaya meyilli oluyorlar. En küçük bir tıkırtının, gölgenin, saça değen bir şeyin tehlikeli olduğunu sanıyorlar.
Açıklanamayacağı düşünülen gizemli olaylar dahi açıklanabiliyor.
ABD’de bir kasaba halkı, mezarlıkta bir ışık huzmesinin yanıp söndüğünü görünce bunun “oğlunu arayan hayalet bir anne” olduğu fikri kulaktan kulağa yayılmış ve daha sonra bu bir efsaneye dönüşmüş. Lakin kuşkucu beşerler bunun nedenini araştırınca ışığın aslında uzaklardaki bir otobanda bir virajdan dönen otomobillerin farlarından geldiğini bulmuşlar.
Bu trajik kıssada ise genç bir kız, içine şeytan girdiği sanıldığı için öldürülmüştü lakin kızın aslında epilepsi hastası olduğu ortaya çıkmıştı:
Bazen bir ses frekansı bile hayaletimsi manzaralar görmenize neden olabilir.
Hertfordshire Üniversitesinden psikolog Richard Wiseman, infrasonik titreşimler nedeniyle hayaletvari imajların görülebileceğini söylüyor. Birtakım hayalet manzaralarının 18,98 Hz’lik bir infrasonik sinyalin sorumlu olabileceğini öne sürdü.
İşte bu frekansın bulunmasına neden olan olay: Öğretim vazifelisi Vic Tandy, bir gece geç saatlerde bir laboratuvarda tek başına çalışırken gözünde tuhaf bir imaj belirdi. Kısa müddet sonra muhakkak meçhul bu manzara kayboldu. Sonraki gün, kimse dokunmamasına karşın bir bıçağın çılgınca titremeye başladığını gördü.
Yoksa laboratuvar perili miydi? Vic Tandy bir bilim insanı olduğu için aklına peri ihtimali dahi gelmedi, nedenini sorguladı ve bu gizemi çözmeyi başardı. Hayaletimsi bir figür görmesinin nedeni, laboratuvardaki aspiratör fanının 18,98 Hz’lik bir frekans yaymasıydı. Bu da göz küresinde oynamaya neden olarak hayaletimsi bir imaj görmesine neden oluyordu. Bıçağı kendi kendine hareket ettiren şey de bu frekanstı.
Jeolojik fenomenler de hayaletimsi imajların oluşmasına neden olabilir.
Örneğin, kimi teorisyenler, Dünya’nın jeomanyetik aktivitesinin ani bir düşüş gösterdiği günlerde hayaletimsi imaj görenlerin sayısının arttığını söylüyor. Ekseriyetle Güneş patlamalarının neden olduğu gezegenin manyetosferindeki olağandışı değişiklikler, beynin iç işleyişini bozarak algılarımızı garip formlarda karıştırabilir. Lakin bu hipotezi destekleyen deliller şimdilik zayıf.
Genellikle eski binalarda bulunan küf vb. hususların de insanların aklını karıştırabileceği düşünülüyor.
New York, Potsdam’daki Clarkson Üniversitesindeki etraf mühendisliği öğrencileri, Empire State’teki kelamda perili yapıların perili değil “sporlu” olduğunu tespit etmişler. Çürüyen besinler, mantarlar, küfler o bina sakinlerini daha depresif, telaşlı yapabilir ve hatta psikozu tetikleyebilir.
Bazı tarihçiler, ergot mantarı (LSD’nin türetildiği tıpkı mikrop) ile kontamine olmuş çavdar ekmeğinin, 1600’lerin sonlarında Salem cadı olaylarında da tesirli olduğunu söylüyor.
Peki, bu örneklerdeki üzere korkutucu bir imajla karşılaştığınızda ne yapmalısınız?
Eleştirel düşünüp sorgulamalısınız. Uyku felci, halüsinasyon, pareidolia, nörolojik rahatsızlık hatta hologram ihtimalinin bile hayalet ihtimalinden çok daha muhtemel olduğunu bilmelisiniz.
Güney Galler Üniversitesinde yapılan bir araştırmada, eleştirel düşünme hünerlerine sahip üniversite öğrencilerinin paranormal olaylara inanma olasılıklarının daha düşük olduğu görülmüş.
Notları yüksek olan ve fizik, mühendislik, matematik üzere kısımlarda okuyan öğrencilerin paranormal inançlara sahip olma eğilimleri epeyce düşükmüş. Zira gizemli bir olayı sorgulayarak kanıtlama konusunda güzeller. Bu eğilim, diğerleri tarafından yapılan araştırmalarda da görülmüştür.
Yani her tuhaf sesi, imgeyi hayalet sanmayıp “kedidir kedi” demeniz çok daha mantıklı olacaktır.
Kaynaklar: Live Science, Science News Explores, Vikipedi, Yahoo! Life, Popular Science
